Jan z Radziejowa – późnośredniowieczny dominikanin z Brześcia Kujawskiego
- Szczegóły
- Kategoria: Artykuły
- Opublikowano: poniedziałek, 17, marzec 2014 14:00
- Administrator
- Odsłony: 4807
Jan z Radziejowa to jeden z najwybitniejszych dominikanów związanych z Brześciem Kujawskim. Żył on pod koniec średniowiecza. Uwzględniając jego biografię należy przypuszczać, że od początku wyróżniał się on nieprzeciętnymi zdolnościami intelektualnymi. O postaci tej mamy wprawdzie fragmentaryczne dane źródłowe, przy czym zajmowali się nią liczni historycy. Mam zatem nadzieję, że postać ta zainteresuje naszych Czytelników.
Wspomniany dominikanin, jak wskazuje jego przydomek, urodził się w Radziejowie, ewentualnie gdzieś w okolicach tego miasta, prawdopodobnie około 1437 r. Wiadomo, że jego ojcem był niejaki Świętosław. Pierwsze nauki pobierał on prawdopodobnie w radziejowskiej szkole parafialnej. Do klasztoru dominikańskiego w Brześciu Kujawskim wstąpił on mniej więcej w latach pięćdziesiątych XV w. Był to według wszelkiego prawdopodobieństwa okres, kiedy tutejszym przeorem był Maciej Kępa. Nie wiadomo, co skłoniło brata Jana do wstąpienia do dominikanów. W jego rodzinnym Radziejowie funkcjonował bowiem od końca XIII w., i funkcjonuje do dziś, klasztor franciszkański. Po wstąpieniu do dominikanów brzeskich musiał on odbyć roczny nowicjat, gdzie zapoznał się z dominikańskimi zwyczajami i warunkami życia w klasztorze, które w owym czasie były zapewne dość skromne. Możliwe również, że mając już jakieś umiejętności wyniesione z radziejowskiej szkoły parafialnej, dokształcał się korzystając z zasobów klasztornej biblioteki, której zbiory były (w porównaniu z innymi polskimi klasztorami dominikańskimi) również raczej skromne. Po odbyciu nowicjatu kontynuował on zapewne dalszą naukę w tutejszym klasztorze, aby móc przyjąć święcenia kapłańskie. W 1458 r. został on prawdopodobnie skierowany na naukę do klasztoru dominikanów w Sandomierzu. Nie wiadomo jednak, jak długo tam przebywał. W 1462 r. rozpoczął on dalsze nauki, tym razem w klasztorze dominikańskim w Płocku, gdzie według wszelkiego prawdopodobieństwa przebywał do 1464 r.
Następujące bezpośrednio po pobycie w Płocku koleje losu Jana z Radziejowa nie są potwierdzone źródłowo. Być może powrócił on na jakiś czas do klasztoru brzeskiego. Istniał bowiem zwyczaj, że dominikanie co jakiś czas przerywali studia, by oddawać się praktyce duszpasterskiej. Jest więc prawdopodobne to, że wypełniał on wówczas posługę kaznodziejską bądź lektorską, a więc był nauczycielem innych zakonników.
W 1469 r. rozpoczął on studia na Wydziale Sztuk Uniwersytetu Krakowskiego, a już rok później, w 1470 r., został tamże wypromowany na bakałarza sztuk. Jednak znów nie wiadomo, co porabiał w następnych latach. Musiał on przerwać studia, ponieważ nie ma go wymienionego w wykazach magistrów wspomnianego wydziału. Nie wydaje się jednak, aby było to spowodowane trudnościami w nauce. Miał on raczej poważne problemy finansowe uniemożliwiające mu kontynuowanie nauki, skoro uzyskał on w 1476 r. zgodę przełożonego generalnego dominikanów na dziedziczenie dóbr ojczystych i zbierania jałmużny pieniężnej u przyjaciół i rodziców, która miała być przeznaczona na książki i studia, a raczej ich dokończenie. Dopóki kształcił się w dominikańskich szkołach klasztornych w Sandomierzu i Płocku, gdzie koszty nauki nie były pewnie zbyt wysokie, to mógł z pewnością liczyć na wsparcie przeora, który zresztą miał obowiązek wyposażyć go w niezbędne pieniądze. Sytuacja uległa zmianie w 1469 r., kiedy to rozpoczął on naukę w Krakowie. Tam zaś koszt utrzymania był o wiele wyższy, gdyż kapituły prowincjalne nakazywały wikariuszom kontrat i przeorom poszczególnych klasztorów, aby tytułem zwrotu kosztów utrzymania podległych im studentów przekazywali przeorowi krakowskiemu corocznie czesne.
Dalsze koleje życia Jana z Radziejowa wyznaczały jego studia teologiczne na Uniwersytecie Krakowskim, rozpoczęte prawdopodobnie w 1480 r. Widnieje on bowiem na tamtejszej liście wypromowanych bakałarzy teologii (1482 lub 1483 r.).
Wcześniej, bo w 1481 r. kapituła generalna obradująca w Rzymie wyznaczyła Jana z Radziejowa wykładowcą Pisma świętego w klasztorze dominikańskim w Krakowie na rok szkolny 1481/1482. W 1486 r. wziął on udział w kapitule generalnej w Rzymie. Około 1495 r. został wypromowany na doktora. W tym samym czasie pełnił funkcję psałterzysty w katedrze krakowskiej, będąc przełożonym kaplicy królewskiej i spowiednikiem króla Jana Olbrachta, przy czym prawdopodobnie był on już wcześniej spowiednikiem króla Kazimierza Jagiellończyka. Po zakończeniu studiów w 1496 lub 1497 r. został on mianowany biskupem tytularnym natureńskim (dzisiejsza Athyra w Turcji) i sufraganem gnieźnieńskim. Zmarł w 1504 lub 1505 r.
Krzysztof Optołowicz
(Na temat Jana z Radziejowa pisał szerzej K. Kaczmarek, Przyczynek do biografii sufragana gnieźnieńskiego Jana z Radziejowa OP, „Ziemia Kujawska”, t. 17: 2004, s. 141-153. O postaci tej będę pisał również w przygotowywanej przeze mnie dysertacji doktorskiej na temat średniowiecznego klasztoru dominikańskiego w Brześciu Kujawskim).